Culturele eetgewoontes verschillen sterk per gemeenschap. Eten is een primaire levensbehoefte. Het raakt aan zorg, liefde en verbondenheid, en roept daardoor sterke gevoelens op. In de zorg, opvang en het onderwijs ligt de nadruk vaak op regelmaat, structuur en gezondheid. Eten is immers gemakkelijk te observeren en te registreren.
Maar juist daardoor wordt eetgedrag soms te strikt beoordeeld. Wat bedoeld is als signaal, verandert ongemerkt in een oordeel. In plaats van een aanwijzing die vraagt om nieuwsgierigheid, wordt het een norm waar het kind aan moet voldoen.
Casus: de koude lunch
Een voorbeeld: tijdens de pauze in de lerarenkamer vertelt een juf bezorgd over Wei, een jongetje uit haar klas. “Hij heeft bijna nooit iets in zijn broodtrommel,” zegt ze. “Soms een appel, soms helemaal niks. En hij zegt dat hij thuis wel eet, maar ik vind het moeilijk te geloven. Zou er iets aan de hand zijn?”
Een collega knikt: “Geven de ouders hem dan nooit iets mee? Misschien moeten we dit eens intern bespreken.” De juf twijfelt. Wei oogt gezond en vrolijk, maar het blijft bij haar hangen. Geen eten mee naar school is toch een signaal?
Wat ze niet weet, is dat het gezin van Wei gewend is om stevig te ontbijten. In hun cultuur is een kleine of zelfs geen lunch heel normaal. Bij het avondeten ontmoeten ze elkaar weer voor een uitgebreide maaltijd.
Deze situatie laat zien hoe belangrijk het is om eerst te vragen voordat je oordeelt. Een afwijkende lunch hoeft niet meteen een teken van armoede, verwaarlozing of onwetendheid te zijn. Eten is cultuurgerelateerd. Verschillen in eetgewoonten zeggen niet per se iets over zorg of gebrek daaraan. Eten is verweven met cultuur en gewoonte: wat voor de één ongewoon lijkt, is voor de ander heel normaal.
Wat verstaan we onder culturele eetgewoontes?
Culturele eetgewoontes laten zien hoe mensen in verschillende culturen omgaan met voedsel: wat ze eten, hoe ze het bereiden, wanneer ze eten en met wie. Factoren als religie, traditie, klimaat en sociale waarden spelen hierin een grote rol.
Enkele voorbeelden:
- Voedselkeuze: In sommige culturen wordt varkensvlees of alcohol vermeden, in andere speelt juist vlees een centrale rol.
- Eetmomenten: In Nederland is een broodlunch gebruikelijk, terwijl in veel andere landen de lunch een warme hoofdmaaltijd is. Soms slaan mensen de lunch over omdat ze op andere momenten van de dag een grotere maaltijd eten.
- Eetgedrag: Sommige gezinnen eten met de handen of delen schalen, anderen gebruiken bestek en eten ieder van een eigen bord.
- Religieuze regels: Halal, koosjer of vegetarisch eten, of vasten tijdens bepaalde perioden.
Eten is dus niet alleen een kwestie van smaak, maar ook van identiteit, opvoeding en verbondenheid.
Wanneer wordt “anders” een signaal?
In onderwijs, zorg en jeugdhulp kan voeding een indicator zijn van welzijn en veiligheid. Toch is het belangrijk om “anders” niet automatisch als onveilig te zien. Een kind dat met de handen eet, later luncht of warm eten meeneemt, wijkt af van de Nederlandse norm. Maar dat betekent niet dat er iets mis is.
Professionals moeten onderscheid leren maken tussen culturele verschillen en echte zorgsignalen.
- Anders: De manier van eten, portiegrootte of eetmoment wijkt af, maar er zijn geen tekenen van ondervoeding of verwaarlozing.
- Onveilig: Er is structureel te weinig eten, er zijn groeiproblemen of eten wordt onthouden als straf.
De vraag is dus niet: “Eet dit kind hetzelfde als anderen?”, maar: “Krijgt dit kind voldoende, veilig en passend eten binnen zijn of haar eigen context?”
Fixeer je niet op de eetgewoontes zelf
Een veelvoorkomende valkuil is dat we te veel focussen op de vorm: wat zit er in de broodtrommel, hoe groot is de portie, eet iemand met bestek of niet? Zo werden ouders ooit aangesproken omdat hun kinderen “te veel” eten meenamen. Maar binnen hun cultuur is ruim eten juist een teken van zorg en gastvrijheid. Door te vragen in plaats van te oordelen, ontdek je het verhaal achter de gewoonte.
Cultuursensitief signaleren
Bij vermoedens van verwaarlozing is het dus belangrijk om breder te kijken dan alleen naar eten. Beoordeel bijvoorbeeld:
- Is er structureel te weinig of ongezond eten beschikbaar?
- Zijn er gezondheidsrisico’s of hygiëneproblemen?
- Wordt eten gebruikt als middel tot straf of beloning?
Pas als meerdere signalen samenkomen, is er reden tot zorg. Deze vragen voorkomen dat cultuurverschillen ten onrechte worden geïnterpreteerd als probleemgedrag. Een voorbeeld: tijdens de ramadan eten sommige leerlingen overdag niet. Dat vraagt misschien wat extra aandacht voor hun energieniveau, maar betekent niet dat ze ongezond bezig zijn. Door in gesprek te blijven, kun je hun veiligheid bewaken zonder hun overtuiging te ondermijnen.
Handvatten voor professionals
Cultuursensitief omgaan met eetgewoontes begint bij bewustwording. Stel jezelf of je team de volgende vragen:
- Is het vooral anders dan ik gewend ben?
Vraag dan door om het volledige plaatje te begrijpen. - Zijn er gezondheids- of veiligheidsrisico’s (nu of op korte termijn)?
Overleg met collega’s of een diëtist, en betrek ouders of verzorgers. - Blijven signalen bestaan of stapelen ze zich op?
Volg het geldende protocol en onderneem actie.
Samen leren kijken
Wie cultuursensitief werkt, kijkt verder dan de eigen norm. Dat vraagt oefening en reflectie. Bespreek in het team welke situaties ooit voor misverstanden zorgden, maar achteraf cultureel verklaarbaar bleken. Zulke gesprekken vergroten het begrip en helpen om sneller en zorgvuldiger te signaleren.
Het kan ook helpen om trainingen te volgen over cultuursensitief werken, zodat professionals met de juiste tools hun eigen context, en die van een ander kunnen duiden.
Conclusie
Culturele eetgewoontes zijn verweven met identiteit, opvoeding en waarden. Door met een open blik te kijken en oprecht nieuwsgierig te zijn, voorkom je misverstanden en versterk je het vertrouwen tussen professionals en gezinnen. Cultuursensitief werken betekent: onderscheid maken tussen anders en onveilig, en begrijpen dat eten altijd meer zegt dan wat er op het bord ligt.
Wil je leren hoe je dat in jouw praktijk kunt toepassen? Cultuurtolk biedt workshops over cultuursensitief werken, met herkenbare casussen en praktische werkvormen. Meer informatie over wat wij doen vind je hier.