In zorg en onderwijs komt het regelmatig voor dat professionals communiceren met mensen die een andere taal of culturele achtergrond dan zijzelf hebben. Een tolk inschakelen lijkt dan een logische stap: de boodschap wordt immers correct vertaald. Toch?
Maar woorden zijn slechts het topje van de ijsberg. Daaronder liggen culturele waarden, normen en overtuigingen die minstens zo bepalend zijn voor wederzijds begrip. Precies daar komt het belang van cultuurvertolking om de hoek kijken. En net zo belangrijk als de juiste vertaling is het opbouwen van vertrouwen. In deze blog lees je wat cultuurvertolking is, waarom vertrouwen een sleutelrol speelt, en wat je kunt doen om misverstanden te voorkomen.
Goedbedoeld, toch ongemakkelijk
Op een basisschool vindt een oudergesprek plaats over de voortgang van Samir, een jongen van acht. Samir is in Nederland geboren, zijn ouders in Marokko. Zijn ouders spreken beperkt Nederlands. De school heeft als oplossing een onderwijsassistent ingezet die ook Arabisch spreekt. Tijdens het gesprek vertelt de leerkracht dat Samir achterloopt met lezen en moeite heeft met concentreren. De onderwijsassistent vertaalt netjes wat er gezegd wordt. Toch kijken de ouders elkaar steeds vaker twijfelend aan. Ze stellen weinig vragen en knikken vooral. Na het gesprek blijven ze onzeker achter.
Wat er in hun hoofd speelt? Misschien vragen ze zich af:
- Is deze assistent wel neutraal? Of heeft hij een mening over ons?
- Wat zegt hij straks over ons tegen andere ouders of het team?
- Zegt hij wel echt alles wat de juf zegt, of verzacht hij het uit beleefdheid?
- Snapt hij waarom we zwijgen in plaats van reageren?
Kortom: er is sprake van vertaling, maar geen gevoel van veiligheid. Vooral bij verschillende communicatiestijlen (bijv. reageren versus zwijgen, meteen zeggen wat je vindt versus beleefd glimlachen) is het niet voldoende om alleen de uitgesproken woorden te vertalen.
Hoe een gebrek aan cultuurvertolking kan leiden tot wantrouwen
Ouders met een migratieachtergrond hebben soms eerdere negatieve ervaringen gehad met instellingen of overheidsorganisaties. Ze kunnen zich niet gehoord of buitengesloten hebben gevoeld, juist door taal- of cultuurverschillen. Daardoor kan een gesprek met een onbekende professional of vertaler al spanning oproepen. Als er dan ook nog een tolk wordt ingezet die:
- uit hun gemeenschap komt
- niet goed wordt voorgesteld
- of geen ruimte krijgt om hun rol toe te lichten
…dan kan er snel twijfel of wantrouwen ontstaan. Want hoe weten ouders dan zeker dat hun privacy gerespecteerd wordt? Of dat hun stem echt gehoord wordt?
Het snijvlak tussen tolken en cultuurvertolking
En waarom het de sleutel van vertrouwen is
Professionals in zorg en onderwijs zijn gewend om “functioneel” te communiceren: helder, doelgericht, feitelijk. Dat werkt goed in veel situaties, maar kan tekortschieten in interculturele contexten. Een letterlijke vertaling van woorden betekent nog niet dat de boodschap overkomt zoals bedoeld. In sommige culturen is het bijvoorbeeld gebruikelijk om eerst vertrouwen op te bouwen voordat je open praat over problemen. Of worden zorgen om een kind als gezichtsverlies ervaren.
Als de tolk geen oog heeft voor deze culturele laag, kunnen ouders de boodschap als hard, onbegrijpelijk of zelfs beledigend ervaren. Ze trekken zich terug, geven sociaal wenselijke antwoorden of haken innerlijk af. En de professional denkt misschien: “ze begrijpen het niet” of “ze zijn niet betrokken”. Terwijl het echte probleem zit in de mismatch tussen taal, cultuur en vertrouwen.
De waarde van een cultuurtolk
Een cultuurtolk doet meer dan woorden vertalen. Hij of zij slaat een brug tussen werelden. Dat betekent:
- Uitleggen waarom bepaalde vragen gesteld worden
- Signaleren als een boodschap mogelijk verkeerd overkomt
- Culturele context meegeven, zonder te oordelen
- Het gesprek vertragen als dat nodig is om veiligheid te creëren
- Zowel ouders als professionals helpen om elkaar beter te begrijpen
Door deze schakelfunctie vergroot een cultuurtolk niet alleen het begrip, maar ook het vertrouwen. Ouders voelen zich meer gezien in hun waarden en zorgen. Professionals kunnen doen wat ze willen: (ver)zorgen, begeleiden, ondersteunen. Het resultaat? Meer openheid, betere samenwerking en realistische afspraken waar iedereen achter staat.
Tot slot: cultuurvertolking is investeren in vertrouwen
In een diverse samenleving zijn taal en een duidelijke boodschap niet de enige aandachtspunten. Cultuur en vertrouwen zijn minstens zo belangrijk. Wie werkt met anderstalige ouders of cliënten doet er goed aan stil te staan bij de vraag: is dit een vertaalprobleem of een vertrouwensvraagstuk? En: hebben we hier een tolk nodig, of een cultuurtolk?
Wil je aan de slag met cultuurvertolking in jouw school of organisatie? Of wil je jouw team trainen in communicatie over cultuurgrenzen heen? Onze cultuurtolken zijn er om taal te vertolken, maar ook om context te duiden voor alle gesprekspartners. We bieden bij Cultuurtolk ook workshops over cultuursensitief werken aan. Meer informatie vind je hier.