Seksuele voorlichting is een heel gewoon onderdeel van het onderwijs in Nederland, maar voor veel leerlingen met een niet-westerse achtergrond kan het voelen als een heuse cultuurshock.
Het openlijk bespreken van wat voor ons wellicht gewoon “biologische processen” zijn, staat haaks op de normen en waarden waarmee de meeste niet-westerse leerlingen zijn opgegroeid. Dat kan niet alleen leiden tot ongemak, maar ook tot verwarring en zelfs (onbedoeld) grensoverschrijdend gedrag.
Hoe kun je als docent hierop inspelen en deze leerlingen begeleiden?
Van taboe naar totale verwarring
In sommige culturen is het benoemen van lichaamsdelen of het bespreken van seksuele ontwikkeling compleet taboe. Het zijn “volwassen onderwerpen”. Dus het idee dat een kind hier openlijk over spreekt, laat staan in een les, op school, met andere kinderen en wellicht een vrouwelijke docent, is onvoorstelbaar.
Zo vertelt een Ghanese leerling die destijds 8 jaar was, over een bezoek aan de (vrouwelijke) schoolarts: “De arts keek eerst naar mijn ogen en oren, maar vroeg toen ineens of mijn penis goed functioneerde. Ik schrok me kapot. In mijn cultuur praat je hier niet over, zeker niet met een vrouw. Het voelde zo verkeerd. Alleen omdat mijn moeder erbij zat, bleef ik beleefd zitten, maar in mijn hoofd dacht ik: Wat is dit voor land? Ik ben niet eens ziek, dus waarom moet ik naar een dokter? Wie heeft jou gevraagd over mijn lichaam te praten? Waar ben ik terechtgekomen?”
Als je uit een cultuur komt waar er gesproken wordt over “je mannelijkheid” voor het mannelijke geslachtsdeel, en “je onderkant” voor vrouwen, is het dan vreemd dat het gedrag van de vrouwelijke arts hier juist als grensoverschrijdend wordt ervaren?
Cultuurverschillen tijdens seksuele voorlichting
Het ongemak stopt daar niet. Voor de biologieles moest deze leerling een hoofdstuk over seksuele ontwikkeling lezen, maar de jongen voelde zich alsof hij iets illegaals deed:
“Ik wilde dat boek absoluut niet mee naar huis nemen. Het voelde alsof ik iets fout deed. Maar de leraar kwam met me mee naar huis en zei: ‘In Nederland is dit normaal, dus je moet dit gewoon lezen en met je moeder bespreken.’ Mijn moeder stemde in met alles wat de ‘blanke man’ zei, en we praatten er gewoon niet meer over. Maar ik bleef met zoveel vragen achter. Wat is nou normaal? En wat mag ik wel en niet doen?”
Botsende normen en het grijze gebied
De overstap van een cultuur waarin lichaamsdelen en seksualiteit taboe zijn naar een omgeving waar deze onderwerpen openlijk worden besproken, brengt voor kinderen en adolescenten enorme verwarring met zich mee. In hun zoektocht naar wat wel en niet mag, kunnen leerlingen worstelen met onbedoeld grensoverschrijdend gedrag.
De verwarring voor deze leerling werd alleen maar erger:
“Als ik nu over deze dingen mag praten, mag ik dan ook meisjes aanraken? In mijn cultuur is alles van borst tot knie alleen voor je partner. Maar hier dragen meisjes crop tops en hotpants. Ik snapte de regels niet meer.”
Sommige culturele normen versterken de verwarring. Een Syrische jongen bijvoorbeeld die nooit verkering mocht hebben van zijn ouders, mocht nu ineens thuiskomen bij zijn Nederlandse vriendinnetje. In zijn cultuur betekent thuis bij een meisje uitgenodigd en ontvangen worden, dat je praktisch verloofd bent. Hij vraagt zich af: “Waarom mag ik haar niet overal aanraken als zij mijn toekomstige vrouw wordt?”
Een Somalische jongen, die nooit seksuele voorlichting kreeg op de koranschool in Somalië en opgroeide in een cultuur waar alle vrouwen bedekt zijn, begon meisjes te begluren. Dit grijze gebied van wat wel en niet mag is voor leerlingen die tussen 2 culturen laveren heel moeilijk.
Als docent of begeleider wil je hierin een gids zijn, zonder direct te veroordelen, hoe moeilijk dat soms ook kan zijn.
Taalbeheersing betekent niet begrip
Een grote misvatting is dat leerlingen die de taal gemiddeld of goed beheersen automatisch ook de sociale conventies en cultuur begrijpen. Dit gaat vaak mis. Het leren van culturele normen is een proces van vallen en opstaan, en dat vraagt geduld, uitleg en vooral begeleiding.
Zoals een leerling het verwoordde: “Het voelde alsof ik constant moest schakelen. In Nederland gelden andere regels, maar ik wist niet wat die waren. Ik had geen idee waar de grenzen lagen.”
Wat kun je als docent doen?
- Hou rekening met de leerling. Maak de cultuurshock niet onnodig groter. Overweeg om een mannelijke of juist vrouwelijke collega te vragen om bepaalde gesprekken te voeren.
- Leg het doel van seksuele voorlichting uit. Maak duidelijk waarom dit onderwerp besproken wordt en hoe het past binnen de Nederlandse cultuur. Dit helpt om leerlingen te begrijpen waarom het belangrijk is.
- Bespreek impliciete regels expliciet. Veel sociale normen zijn niet vanzelfsprekend voor iedereen. Leg uit wat wel en niet gepast is, zoals grenzen rondom aanraking en hoe respectvolle communicatie met anderen eruitziet.
- Luister en stel vragen. Laat leerlingen hun zorgen delen. Door nieuwsgierig en zonder oordeel te luisteren, creëer je meer ruimte voor openheid en begrip.
- Creëer een veilige leeromgeving. Zorg dat leerlingen zich veilig voelen om vragen te stellen, zelfs als ze zich ongemakkelijk voelen. Benoem dat het oké is om te worstelen met nieuwe normen.
- Wees flexibel en geduldig. Niet alles zal meteen duidelijk zijn voor leerlingen. Geef ze tijd om te wennen en bied steun tijdens dit leerproces.
De kracht van begrip
Cultuurverschillen zoals deze kunnen uitdagend zijn, maar ze bieden ook een kans om leerlingen te helpen groeien in een nieuwe omgeving. Het is belangrijk dat zij zich gehoord en begrepen voelen, zodat ze zich kunnen aanpassen zonder hun eigen identiteit te verliezen.
Heb je te maken met leerlingen die worstelen met seksuele voorlichting of andere cultuurverschillen? Neem contact op met Cultuurtolk. We hebben veel ervaring met zaken zoals deze en denken graag met je mee.