Vanaf 1 augustus 2025 krijgen leerlingen een wettelijk vastgesteld hoorrecht bij het opstellen van hun ontwikkelingsperspectiefplan (OPP). LOWAN, een organisatie die scholen ondersteunt in het onderwijs aan nieuwkomers, publiceerde hierover onlangs een blog. Een OPP kan richting geven aan de toekomst van een leerling die extra ondersteuning nodig heeft, maar het is meer dan alleen een document.
Ook op LinkedIn besteedde LOWAN aandacht aan de vraag hoe het hoorrecht in de praktijk vorm krijgt. Dat lijkt misschien eenvoudig, maar blijkt vaak minder vanzelfsprekend. Zeker in klassen met diverse culturele achtergronden vraagt dit om een cultuursensitieve aanpak. In een eerdere blog deelden wij al enkele praktische tips rond hoorrecht. In dit artikel gaan we dieper in op het opstellen, toepassen en communiceren rondom OPP’s.
Waarom is het betrekken van de leerling in een OPP zo belangrijk?
Een OPP krijgt pas echte waarde wanneer de leerling daar zelf in gehoord wordt. Hun stem vergroot het gevoel van eigenaarschap. Ze zien dat hun bijdrage ertoe doet. Ook versterkt het hun motivatie. Doelen zijn relevanter en vaak haalbaarder als ze aansluiten bij wat de leerling zelf wil bereiken. Bovendien groeit het vertrouwen in school en volwassenen wanneer leerlingen merken dat hun mening serieus wordt genomen.
Juist bij nieuwkomers speelt dit extra sterk. Taal en cultuur kunnen drempels opwerpen, zelfs al zijn die subjectief. Wat in de ene context vanzelfsprekend is, kan in een andere ongebruikelijk of zelfs ongepast voelen. Denk aan verschillen in hiërarchie binnen en buiten gezinnen, de mate van zeggenschap die kinderen krijgen of de verwachtingen die ouders en leerlingen hebben van onderwijs. Ook letterlijke taalbarrières spelen hierbij mee. Cultuursensitief werken betekent dat je deze verschillen herkent en manieren zoekt om de stem van de leerling toch een plek te geven. Dit kan voor sommigen, zeker nieuwkomers, van onschatbare waarde zijn:
“Pas toen ik een bevlogen leerkracht leerde kennen kwam de kentering. Die las zich in mijn dossier in en stelde vast dat er weinig aandacht was gegeven aan mijn culturele context en potentie. Hij hielp mij landen, was geduldig en schetste een positief beeld van mij.
– Andy Oppong
Dat is geen onmogelijke opgave. Het vraagt vooral om een open houding, nieuwsgierigheid en de bereidheid om net dat beetje extra moeite te doen. Dat extra beetje moeite maakt van uitdagingen op het gebied van hoorrecht tijdens een dergelijk traject juist kansen. Wat kun je in de praktijk doen?
Hoe maak je hoorrecht en cultuursensitiviteit concreet binnen een OPP-traject?
Creëer ruimte voor de leerling
Een belangrijke stap bij het opstellen van een perspectiefplan is het gesprek met de leerling. Dat moet aansluiten bij diens belevingswereld. Voor jonge kinderen werkt dit vaak spelenderwijs of met tekeningen, terwijl oudere leerlingen meer hebben aan een open dialoog. Visuele hulpmiddelen zoals pictogrammen, foto’s of korte vragenlijsten maken doelen en wensen concreet. Houd er rekening mee dat jouw manier van vragen stellen kan afwijken van die van het kind. Ook kan het lijken alsof een leerling het Nederlands goed beheerst, terwijl niet alle informatie goed aankomt. Bij zo’n letterlijke of figuurlijke spraakverwarring kan een (cultuur)tolk helpen om het onderlinge begrip te versterken.
Bij het toepassen van een OPP is het belangrijk dat het plan geen papieren werkelijkheid wordt, maar een levend document dat richting geeft aan de ondersteuning. Dat betekent afspraken regelmatig herzien en samen met de leerling kijken of doelen haalbaar zijn en waar nodig bijstellen. Ook ná het opstellen van een plan is het dus belangrijk de leerling actief te vragen naar zijn/haar mening over de voortgang en hoe het plan in de praktijk werkt.
Ook de communicatie rondom een ontwikkelingsplan vraagt aandacht. Een leerling moet begrijpen wat er in het plan staat en wat dit betekent voor de toekomst. Dat vraagt om heldere uitleg in begrijpelijke taal, eventueel ondersteund met vertalingen of visuele middelen. Een gesprek de leerling merkt dat zijn mening ertoe doet, vergroot zowel het vertrouwen als de motivatie.
Werk samen met ouders
Bij het opstellen van een plan spelen ouders een onmisbare rol. Zij kennen hun kind het best en hun inzichten helpen om de behoeften en wensen van de leerling beter te begrijpen. Tegelijkertijd kan het een uitdaging zijn om de stem van de leerling niet te laten overschaduwen, zeker wanneer ouders gewend zijn namens hun kind te spreken. Door helder uit te leggen wat het hoorrecht inhoudt en waarom de mening van de leerling ertoe doet, wordt duidelijk dat dit de rol van ouders niet kleiner maakt, maar juist aanvult.
Bij het toepassen is het belangrijk dat de afspraken niet alleen door school en ouders gedragen worden, maar ook door de leerling zelf. Dit vraagt soms om een zorgvuldige balans: respecteer de visie van ouders, maar zoek manieren om het kind een eigen stem te geven. Dat kan bijvoorbeeld door eerst apart met de leerling te spreken en daarna samen met de ouders te kijken hoe de afspraken vorm krijgen.
Ook heldere communicatie rondom een OPP is cruciaal. Gebruik duidelijke taal en zorg dat zowel leerling als ouders begrijpen wat er in het plan staat en wat de gevolgen zijn voor de toekomst. Misverstanden liggen snel op de loer, zeker bij verschillen in taal of opvattingen over gezag. Door actief te checken of de boodschap goed overkomt, ontstaat meer wederzijds begrip. Probeer bewust te worden van je eigen context, verdiep je in die van de ander, en signaleer wanneer je hulp nodig hebt van een professional om je te ondersteunen.
Leg afspraken helder vast
Bij het opstellen van een OPP is het belangrijk dat afspraken niet alleen zorgvuldig geformuleerd zijn, maar ook transparant. Dat betekent dat je duidelijk vastlegt hoe de mening van de leerling is meegenomen. Schrijf concreet op welke wensen of zorgen de leerling heeft geuit, zodat zichtbaar wordt dat zijn of haar stem echt meetelt.
Bij het toepassen van het plan moet die inbreng vervolgens terug te vinden zijn in de doelen en de aanpak. Wanneer een leerling bijvoorbeeld aangeeft meer ondersteuning te willen bij lezen, hoort daar een concreet leesdoel bij. Zo wordt zichtbaar dat de wensen van de leerling niet alleen zijn gehoord, maar ook daadwerkelijk richting geven aan het onderwijs.
Ook de communicatie rondom een OPP profiteert van deze transparantie. Wanneer leerling, ouders en school samen tot afspraken zijn gekomen en dat ook zo wordt vastgelegd, ontstaat herkenning en draagvlak.
Tot slot
Een OPP is bedoeld om leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften een helder toekomstperspectief te geven. Maar een OPP heeft pas nut wanneer het hoorrecht serieus wordt genomen en praktisch wordt gemaakt. Daarbij is cultuursensitief werken onmisbaar. Verschillen in taal, cultuur en waarden mogen er niet toe leiden dat de stem van de leerling onderbelicht of onbegrepen blijft.
Wil je aan de slag met de hierboven genoemde actiepunten? Begin klein: stel de juiste vragen aan de leerling, luister actief en leg duidelijk vast hoe die inbreng terugkomt in het plan. Heb je hulp nodig? Dan helpen we je graag. Onze cultuurtolken kunnen gesprekken helpen voorbereiden, begeleiden en letterlijk vertolken. We werken graag mee aan een duurzaam en prettig onderwijs voor alle leerlingen.