Onze maatschappij wordt steeds diverser, en daarmee wordt Cultuursensitief werken in het onderwijs een onmisbare competentie voor onderwijsprofessionals. Het CBS vertelt ons dat in 2023 er 427 976 kinderen van 4-12 jaar een migratieachtergrond had, en 334 558 jongeren in de leeftijd van 12-18 jaar. Al deze jongeren zijn afkomstig uit een andere cultuur dan de Nederlandse.
Die cijfers vertellen ons dat gemiddeld bijna 57% van de jongeren die je tegenkomt in je klas, op je school of in jouw buurt, gewend zijn aan andere gebruiken, omgangsnormen en rituelen dan de onze. En in zo’n diverse wereld is het jouw uitdaging als professional om een inclusieve, respectvolle en ondersteunende leeromgeving te creëren waarin alle leerlingen, ongeacht hun culturele achtergrond, zich gewaardeerd en begrepen voelen.
Hoe zorg je dat je cultuursensitief werkt en zo bijdraagt aan gelijke ontwikkelkansen en optimale ontwikkeling van leerlingen met een migratieachtergrond?
Wat betekent cultuursensitief werken in het onderwijs?
Cultuursensitief werken gaat verder dan gewoon rekening houden met verschillende culturen. Het is een benadering waarbij leerkrachten en onderwijsprofessionals zich bewust zijn van de culturele diversiteit van leerlingen en hun families in alle aspecten van hun werk. Het erkent cultuur als een belangrijke factor die gedrag, waarden en interacties beïnvloedt.
Maar een van de belangrijkste elementen van cultuursensitief werken, is het bewustzijn van eigen (onbewuste) vooroordelen en biases. Het kennismaken met verschillende culturen is niet genoeg om dit bewustzijn te ontwikkelen. Er is allereerst zelfreflectie nodig vanuit de onderwijsprofessional.
De 3 ingrediënten van Cultuursensitief werken
Cultuursensitief werken is op te delen in verschillende onderdelen. Het is geen trucje, maar begint bij het veranderen van je mindset. Bij Cultuurtolk geven we daarom trainingen op elk van de 3 ingrediënten van Cultuursensitief werken in het onderwijs, zodat je leert hoe je van cultuursensitief denken, naar communiceren en handelen kunt gaan.
Cultuursensitief denken:
Zonder dat we het weten doen we in ons brein voortdurend aannames. Dat zorgt ervoor dat onze hersenen informatie op een efficiënte manier verwerken. Wanneer het gaat over cultuursensitief werken, werkt dit mechanisme echter in ons nadeel. We doen continu sociale en gedragsmatige aannames. Maar de taal van ons brein, geprogrammeerd door onze eigen normen en waarden, is niet in staat automatisch de taal van een andere cultuur automatisch te ‘vertolken’.
Hier komt cultuursensitief denken om de hoek kijken. Het is de vaardigheid onze aannames op te merken, en bewust om te buigen naar een open, nieuwsgierige kijk die nodig is om met andere culturen te kunnen werken zonder oordeel. Hierbij is het dus van groot belang dat je je als onderwijsprofessional bewust bent van je eigen percepties en aannames. Deze vooroordelen kunnen anders je gedrag en je verwachtingen zodanig beïnvloeden, dat het (onbewust) leidt tot ongelijkheid in de behandeling van leerlingen.
Laten we een voorbeeld bekijken: Emir (16) uit Syrië is in gesprek met zijn docente, Marjan (43). Marjan probeert oogcontact met Emir te maken, maar Emir blijft dit ontwijken. Het is daardoor voor haar een erg ongemakkelijke interactie.
De typische zin: “kijk me aan als ik tegen je praat” schiet door Marjans hoofd. Maar ze is zich bewust dat dit denken is gevoed door haar Hollandse opvoeding. Omdat ze een training heeft gevolgd over cultuursensitief denken, realiseert ze zich gelukkig op tijd dat Emirs gedrag wellicht cultureel gemotiveerd is.
In plaats van direct oordelen of de Emir te berispen, besluit ze het gesprek met hem aan te gaan…
Cultuursensitief Communiceren
Nu we begrijpen dat cultuursensitief werken in het onderwijs begint met cultuursensitief denken, kunnen we de stap maken naar cultuursensitief communiceren. Bij cultuursensitief communiceren is het doel om effectief te communiceren met ouders en leerlingen uit verschillende culturen, rekening houdend met verschillende communicatiestijlen en gebruiken. Het is hiervoor belangrijk dat je op de hoogte bent van verschillende taalvormen. In cultuursensitieve communicatie gaat het namelijk niet alleen om het overbrengen van communicatie, maar om een scala aan expressieve taalvormen, zoals verbaal en non-verbaal gedrag, spreekstijlen, woordkeuze, metaforen en lichaamstaal.
Taalvormen variëren afhankelijk van culturele normen, waarden, tradities en sociale contexten, en bieden inzicht in hoe individuen en gemeenschappen zichzelf uitdrukken en betekenis geven aan hun omgeving.
Terug naar ons voorbeeld: Marjan zegt tegen Emir; “Ik merk dat je vaak wegkijkt als we praten. Is daar misschien een reden voor die ik niet begrijp?” Emir legt uit dat hij het onbeleefd vindt zijn docente aan te kijken. Ze is immers ouder en heeft autoriteit. Dat hoort niet. Marjan luistert geduldig en bedankt hem vervolgens dat hij dat wilde uitleggen. Dan vertelt ze wat haar eigen moeder vroeger tegen haar zei. Ze legt aan de hand van haar persoonlijke voorbeeld uit dat dit gedrag in Nederland soms anders kan worden uitgelegd. In Nederland is iemand aankijken (ook een taalvorm) juist een teken van aandacht en respect.
Cultuursensitief handelen
Bij cultuursensitief handelen hebben we het over het nemen van inclusieve beslissingen, en het soms aanpassen van de structuren die we gewend zijn zodat we tegemoet kunnen komen aan culturele behoeften zonder daarbij de gezamenlijke doelen uit het oog te verliezen. Als onderwijsprofessional heb je de verantwoordelijkheid een veilige en ondersteunende omgeving te creëren voor iedereen. Dit betekent dat je je eigen handelen als professional kritisch evalueert en waar nodig aanpast om ervoor te zorgen dat je (alle) leerlingen en ouders rechtvaardig en respectvol behandelt, met oog voor hun culturele context. Dit vereist flexibiliteit en
Nog een laatste keer naar Marjan en Emir uit ons voorbeeld: Marjan begrijpt dat het niet realistisch is te verwachten dat Emir zijn manier van communiceren nu van de ene op de andere dag aanpast, alleen maar omdat zij dat zo gewend is en prettig vindt. Ze besluit daarom op zoek te gaan naar een middenweg die beide culturen respecteert. Ze zegt tegen Emir dat ze het fijn zou vinden als hij haar kort aankijkt wanneer ze zijn naam noemt, maar dat hij verder aan haar kan laten zien dat hij naar haar luistert door te knikken of haar bevestigend te antwoorden als hij tegen haar praat.
Conclusie
Cultuursensitief werken in het onderwijs is dus inmiddels een cruciale, maar complexe competentie die niet vanzelf komt is. Het vereist voortdurende zelfreflectie, inzicht in onszelf en onze overtuigingen, kennis van verschillende culturen en het samenbrengen van deze factoren om cultuursensitief te denken, communiceren en te handelen.
Als onderwijsprofessional heb jij de verantwoordelijkheid om je bewust te zijn van je eigen vooroordelen en deze om te buigen naar een inclusieve aanpak. Bij Cultuurtolk bieden we gerichte trainingen die jou helpen deze vaardigheden te ontwikkelen en effectief toe te passen in je dagelijkse praktijk. Neem contact op met een van onze cultuurtolken of vraag een training aan, en draag zo bij aan een inclusieve en respectvolle leeromgeving voor al je leerlingen.